gov.cap.ru сайтран илнӗ сӑн

Республикӑри ашшӗ-амӑшӗн 82 проценчӗ ачине шкулта чӑваш чӗлхине вӗрентесшӗн. Регионти наци чӗлхине суйлакансен йышӗнче тӗрлӗ халӑх ачи пур. Шупашкарти 40-мӗш шкулта ав пур шӑпӑрлан та тенӗ пекех чӑваш чӗлхине тӑван чӗлхе пек мар, патшалӑх чӗлхи пек вӗренет.

Александр Марсович вӗрентекен ачасене хусканусем кӑтартса чӗлхене ӑнланма пулӑшать. Вӑл урока вӑйӑ евӗр те ирттерет. «Унччен эпир грамматикӑна, куҫарусене тӗпе хурса вӗрентнӗ тӗк, халӗ ку тытӑмран кӑштах пӑрӑнса калаҫӑва мала хуратпӑр», - тенӗ Александр Марсович «Чӑваш Ен» ПТРК журналистне. Вӑл Шупашкарти 40-мӗш шкулта ачасене чӑваш чӗлхипе литературине ӑса хывма пулӑшать.

Палӑртмалла: Александр Марсович кӑҫал республикӑра чӑваш чӗлхин тата литературин чи лайӑх вӗрентекенӗн ятне ҫӗнсе илнӗ. Халӗ вӑл Мускавра тӑван чӗлхе вӗрентекенӗсен хушшинче иртекен Пӗтӗм Раҫҫейри ӑсталӑх класӗнче Чӑваш Ен чысне хӳтӗлӗ. 2012 ҫулта маттур педагог унтан ҫӗнтерӳпе таврӑннӑ.

40-мӗш шкулта Таджикистанри, Литвари ачасем те ӑс пухаҫҫӗ. Вӗсем те чӑваш чӗлхине тӑван чӗлхе пек ӑса хывма суйланӑ. Кунашкал урокра тарӑн пӗлӳ параҫҫӗ. Чӗлхене патшалӑх чӗлхи пек суйланисене вара ытларах чӑваш халӑхӗн культурипе паллаштараҫҫӗ.

Малалла...

Тӗлӗнмелле хыпар тухрӗ. Иккен, «Хыпар» тепӗр хаҫата ҫатса ярасшӑн — Шупашкар районӗн хаҫатне — «Тӑван Ене». Хам ҫак район ҫынни пулнӑ май ку мана самай пӑшӑрхантарать.

Хӑшӗ хӑшне ҫӑтса ярӗ?

«Тӑван Ен»-пе «Хыпар» икӗ пысӑк хаҫат. Иккӗшӗн те лайӑх енӗсем пур. Район хаҫачӗсене илсен «Тӑван Ен» уйрӑммӑн тарать — вӑл яланах чи лайӑххисен йышӗнче тӑнӑ. Журналистсен йышӗпе те, ҫӗнӗлӗхсене пурнӑҫа кӗртессипе те. Сӑмахран, хаҫат сайтне тӑвасси, ҫӗнӗ дизайн ҫине куҫасси, ҫӗнӗ программӑсемпе усӑ курма тытӑнасси тӗлӗшпе вӗсем малта пыраҫҫӗ. «Хыпар» ку енчен ман шутпа юлсарах пырать. «Тӑван Ен» пысӑк хаҫат мар та ҫӗнӗллӗх кӗртме уншӑн йывӑр мар. «Хыпар» вара — пысӑк хаҫат, унӑн коллективӗ пӗчӗк мар, ҫӗнӗлӗхсене хӑвӑрт кӗртме те ҫавна пула йывӑртарах.

«Хыпарӑн» лайӑх енӗ — паллах, унӑн коллективӗ. Республика хаҫачӗ пулнӑран унта лайӑхрах журналистсем лекнӗ, лекеҫҫӗ те.

Икӗ пӗрешкел предприяти пӗрлешнӗ чухне яланах ыйту ҫуралать — хӑшӗ хӑшне ҫӑтса ярӗ. Юлашки вӑхӑтра влаҫрисем «Тӑван Ене» сахал мар тимлӗх уйӑрни курӑнать.

Малалла...

Шупашкарта «Тӑван шаурма» ятлӑ талӑкӗпех ӗҫлекен обществӑлла апатлану предприятийӗ уҫӑлнӑ. Кун пирки Фейсбукра Юрий Федоров хыпарланӑ. «Таван шаурма»... Это сильно, ящетаю», — сӑмахсене юри йӑнӑшпа кукӑртса хунӑ вӑл.

Кӗске хыпара сӳтсе явакансем унта пулса курнине хыпарлаҫҫӗ. «Тӑван шаурма» Шупашкарти Иван Франко урамӗнче, ача-пӑча парк тӗлӗнче, чарӑнӑва хирӗҫ вырнаҫнӑ иккен.

«Унта шӳрпе пур-и?» — кӑсӑкланнӑ пӗри. «Эпӗ пулнӑ, пур», — хуравланӑ тепри.

Хӑшӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, киоска кӑнтӑр енчи усламҫӑсенчен пӗри уҫнӑ. Хуҫи кирек кам пулсан та ятӗнче те пулин тӑван сӑмах пурри аван. Ахальлӗн пирӗн суту-илӳ точкисем чӑвашла сӑмахсене юратсах каймаҫҫӗ. Сӑнанӑ тӑрӑх, «Пятерочка» сетьсӗр пуҫне. Вӗсем Кӳкеҫре нумаях пулмасть уҫнӑ лавккара та ӑҫта мӗнле апат-ҫимӗҫ вырнаҫнине, кӗрсе тухмалли кӑтартмӑшсене икӗ чӗлхепе кӑтартнӑ.

Ҫу уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче «Ирӗклӗх» общество пӗрлӗхӗ Республика Элтеперӗ патне ҫӗнӗ ҫыру шӑрҫаланӑ. Михаил Игнатьев ячӗпе янӑ ҫырура хастарҫӑсем республикӑри тӳре-шара федераллӑ саккуна сӗмсӗр пӑснине тупса палӑртнӑ. Сӑмах 149-ФЗ номерлӗ «Информаци, информаци технологийӗсем тата информаци хӳтӗлевӗ ҫинчен» саккун пирки пырать. Унӑн 8 статйин 5-мӗш пункчӗпе килӗшӳллӗн хӑйсен информацине тӳре-шара халӑх патне Интернет урлӑ вырӑсла тата республикӑсенчи ытти патшалӑх чӗлхисемпе ҫитермелле. Чӑваш Республикинче унашкал чӗлхе чӑваш чӗлхи шутланать.

«Ирӗклӗх» хастарӗсем пирӗн тӳре-шарасен сайчӗсене тишкернӗ хыҫҫӑн чылай ресурс ҫак саккуна пӑхӑнманнине тупса палӑртнӑ. Халӑх тетелӗсенче (выр. социальные сети) вара информацие йӑлт вырӑсла кӑна пӗлтерни ҫиеле тухнӑ. Ҫутҫанталӑк, вӗренӳ, информаци политикин министерствисен «Контактри» ушкӑнӗсенче ҫак кӑлтӑк тупӑннӑ.

Михаил Игнатьев патне янӑ ҫырура «Ирӗклӗх»-сем федераллӑ саккуна пӑсасран тивӗҫлӗ хушусем пама, малашнехи ӗҫре саккуна пӑхӑнса ӗҫлеме ыйтса ҫырнӑ.

Малалла...

Базиль Кириллов

Ҫук ҫӑкалӑх ҫумӗнчи

Касман Турта Пуҫӗнчи

Арӑ-пирӗш тӑмпӑшал

Тунӑ пулать тӑм пӑшал.

Паллах, ҫук-ха тӑм писмен,

Анчах пӗтмен тӑмписмен.

Ҫукпа пӗрех ҫын ҫиен,

Анчах нумай ҫынҫиен.

Ҫынҫиен вӑл, хӑямат,

Сӑмахпа ялан кӑшлать.

«Хӗр ача ҫуратнӑ тет...»

Уҫӑмсӑрлӑх пӗтерет:

Ах анчах та ах анчах,

Кам ҫинчен пырать сӑмах.

Хамӑр ялти пуш хирте

Манӑн чунӑм пушхирте.

Хирте ӳсет хуртути,

Кӗмест унран хур тути.

Хумханать ҫирӗк тӑрри,

Сиккелет ҫирӗктӑрри.

Ӑнланмалла мар темле,

Кайӑкне пӗрлех ҫырар.

Тулӑх пулнипе ҫӗр-шыв

Килӗшет Тӑван Ҫӗршыв.

Виҫсӗмӗр те пӗртӑван.

Килмерӗ-ха пӗр тӑван.

Ҫинӗшӗнех хыт кукар

Пулмӑп-тӑмӑп хыткукар.

«Эс килетӗн тӗк курма

Савӑнатӑп-ха, кумма», —

Тесе ӑшшӑн ҫырнине

Хурав илтӗм ирхине.

«Тӗк курмашкӑн» ҫӳреме

Ӗҫсӗр мар эп, шеремет.

Килетӗн-тӗк ман пата

Ҫийӗн лайӑх апата,

Савӑнатпӑр, тупата.

Малалла...

Чӑваш Республикин Наци вулавӑшӗнче паян «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш – 2018» видеосӑвӑсен конкурсӗнче мала тухнисене чысларӗҫ.

«Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш – 2018» конкурса «Шкулта» интернет-журнал, Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ, Чӑваш халӑх сайчӗ, ЧНК, Чӑваш наци радиовӗ тата Чӑваш Республикин Наци вулавӑшӗ пӗрле йӗркеленӗ. Ӗҫсене нарӑс уйӑхӗн 15-мӗшӗнчен пуҫласа ака уйӑхӗн пуҫламӑшӗччен йышӑннӑччӗ. Ун хыҫҫӑн тӳре комиссийӗ ӗҫсене хакласа мала тухнисене палӑртрӗ. Кам-кам мала тухнине эпир унччен сире пӗлтернӗччӗ. Шӑп та лӑп вӗсене паян парнесемпе хисеп хучӗсем парса чысларӗҫ те.

Чыслакансен йышӗнче Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗн ертӳҫи Владимир Андреев, ача-пӑча ҫыравҫи Николай Ишентей, Чӑваш наци конгресӗн Президиум членӗ Геронтий Никифоров, Чӑваш наци телекуравӗн редакторӗ Мальвина Петрова, наци вулавӑшӗн ӗҫченӗ Надежда Егорова, Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп редакторӗ Аҫтахар (Николай) Плотников пулчӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗсене картинӑсемпе, кӗнекесемпе тата ытти парнесемпе чысларӗҫ. Ҫӗрпӳ районӗнчи «Ҫӑлтӑрчӑк» ача пахчи ачисем вара хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ.

Малалла...

Василий Кузьмин сӑн ӳкерчӗкӗ

Чӑваш чӗлхин кунӗ ячӗпе Шупашкарта паян йӗркеленӗ митинг «Анлӑн янӑра, чӑваш чӗлхи!» флешмоб ятпа иртнӗ.

Унта вӗренекенсем, культура тата ӳнер ӗҫченӗсем, студентсем, хастар ытти ҫынсем пухӑннӑ. Тухса калаҫакансем хушшинче ЧР культура министрӗ Константин Яковлев, Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Николай Угаслов, Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш наци автономийӗн ертӳҫи Олег Мустаев, Тутарстанри Теччӗ районӗнчи чӑваш обществин ертӳҫи Володар Тимофеев, ЧР вӗрентӳ министрӗн ҫумӗ Алевтина Федорова, Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай, Виталий Станьял ӑсчах, Чӑваш халӑх писателӗ Анатолий Кибеч тата ыттисем пулнӑ.

Митингра тӑван чӗлхе пӗлтерӗшӗ пирки калаҫнипе пӗрлех чӑваш юрри-такмакӗ янӑранӑ. Унта Иван Яковлевӑн «Халалӗ» те янӑранӑ.

Ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Шупашкарта чӑваш чӗлхипе тата литературипе пӗтӗм тӗнче олимпиади иртнӗ. Олимпиадӑна И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул ҫитнине халалланӑ. Унта «Чӑваш чӗлхин илемӗ» енпе студентсем тата «Чӑваш чӗлхи – тӑван чӗлхе» енпе шкул ачисем ӑс-хакӑл, пултарулӑх, тавҫӑрулӑх енчен хӑйсен вӑйне виҫнӗ.

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян пӗлтернӗ тӑрӑх, шкул ачисен олимпиадине Чӑваш, Тутар тата Пушкӑрт республикисенчи, Чӗмпӗр облаҫӗнчи шкулсенче 9-11 классенче вӗренекен 52 ача хутшӑннӑ.

Ҫӗнтерӳҫӗ ята Вӑрмар районӗнчи Аслӑ Чак шкулӗнчи Регина Теплова тата Ираида Якимова, Тӑвай районӗнчи Тушкилти Лидия Морякова, Диана Мердеева, Тутар Республикинчи Ҫӗпрел районӗнчи Матак шкулӗнчи Марина Ермолаева, Анастасия Иванова Анастасия, Патӑрьелти 1-мӗш шкулти Светлана Солдатова, Наталия Путякова, Мария Ядрицова, Йӗпреҫри 2-мӗш шкулти Алена Ядрицова, Анастасия Мочалова, Шупашкар хулинчи 62-мӗш шкулти Нина Егорова тивӗҫнӗ.

Григорий Данилов (иккӗмӗш ретре) депутат

Паян Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн 19-мӗш сессийӗ иртет. Унта республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев ЧР Правительствин иртнӗ ҫулхи ӗҫ-хӗлне тишкерчӗ.

Михаил Игнатьев тухса калаҫнӑ хыҫҫӑн ыйтусемпе доклада сӳтсе явасси пуҫланчӗ. Микрофона тивӗҫнисенчен пӗри, Раҫҫей Федерацийӗн коммунистсен партийӗн пайташӗ Григорий Данилов, шкулсенче чӑваш чӗлхи вӗрентес ыйтӑва чӑвашла хускатрӗ. Депутатӑн чӑвашла ыйтӑвне Михаил Игнатьев тӑван чӗлхепе хуравларӗ. Сурдокуҫаруҫӑна ӗлкӗрсе пыма йывӑррине асӑрхаттаракан та, сӑмах май, залра тупӑнчӗ. Валерий Филимонов спикер прокурорсен тата ытти хӑшӗ-пӗрисен сурдокуҫарӑва итлеме май ҫуккишӗн пӑшӑрханчӗ.

Григорий Данилов чӑваш чӗлхине шкулта вӗрентес ыйтупа халӑхра темле калаҫакан та пуррине аса илтерчӗ. Пӗрисен шучӗпе факультатив мелӗпе вӗрентмелле, теприсем пурне тет вӗрентмелле тесе шухӑшлаҫҫӗ. Григорий Данилов шучӗпе чи лайӑх вариант — «таҫта варринче». Чӑваш Республикин Пуҫлӑхӗ пулнӑ май Элтепер республика Конституцийӗн гаранчӗ шутланнине аса илтерчӗ депутат.

Михаил Васильевич каланӑ тӑрӑх, «пирӗн нимле пӑтӑрмах та ҫук», тӑван чӗлхене саккунпа килӗшӳллӗн суйласа илеҫҫӗ.

Малалла...

В.Г. Родионов,

филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, Шупашкар хули, Чӑваш Республики

«Малалла, Яковлев патнелле!»: И.Я. Яковлев пултарулӑхне ҫӗнӗлле хак пани

Эпӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче вӗреннӗ ҫулсенче, 1973 ҫултаччӗ пулас, аслӑ патриархӑмӑра халалланӑ юбилей пухӑвӗнче Кашкӑр Хуначи (Г.Н. Волков) ҫапларах чӗнсе каланӑччӗ: «Малалла, Яковлев патнелле!» Зал сӗрлесе кайнӑччӗ ун чухне, хӑшӗ-хӑшӗ ура ҫине тӑрсах кӑшкӑрашрӗ. Ҫак уяв хыҫҫӑн этнопедагогика никӗслевҫине хӗстерме те хистеме пуҫӑнчӗҫ, юлашкинчен Шупашкартан хӳтерсе ямах пултарчӗҫ.

Ун чухне атеистсен саманиччӗ те, Яковлевӑн тӗн ҫинчен калани-ҫырнисене хура халӑхран пикенсех пытарма тӑрӑшатчӗҫ. Ҫав хушӑрах патриархӑмӑр ҫырнӑ уйрӑм йӗркесенчен политика пӗлтерӗшлӗ ялав-лозунг туса хытах вӗлкӗштеретчӗҫ, «аслӑ пиччемӗр» умӗнче (чӑннипе каласан, Мускавра ларакан влаҫри куккасен умӗнче) шанчӑклӑ йытӑ кӑмӑлне палӑртатчӗҫ.

Паянхи кун иккӗмӗш хӑтланкаларӑшӗ улшӑнсах кайман пек туйӑнать-ха.

Малалла...